«مشاهیر کتابشناسی معاصر ایران» به جلد سی‌وپنجم رسید از سید عبدالله انوار تا خلیل مستوفی

سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): تاریخ ایران‌زمین را که ورق می‌زنیم به نام‌هایی برمی‌خوریم که سال‌های زیاد از عمر خود را صرف معرفی آثار دانشمندان و بزرگان علم و فرهنگ و ادب ایران کرده‌اند تا آیندگان از نتایج همت آن‌ها بهره ببرند. خانه کتاب و ادبیات ایران در راستای ارج نهادن بر این تلاش و آشنایی نسل جوان با این قشر، اقدام به انتشار مجموعه «مشاهیر کتابشناسی معاصر ایران» در مجلدهای گوناگون کرده است. 

«مشاهیر کتابشناسی معاصر ایران» همانند آئینه‌ای شفاف شخصیت، زندگی، آثار و کارنامه علمی مشاهیر کتابشناسی ایران‌زمین را در خود منعکس کرده است. تاکنون 35 عنوان از کتاب‌های این مجموعه به همت خانه کتاب و ادبیات ایران به دوستداران فرهنگ و ادب این مرز و بوم تقدیم شده است.

سی و چهارمین کتاب از این مجموعه به سید عبدالله انوار اختصاص دارد که به کوشش علی صادق‌زاده وایقان گردآوری شده است. سید عبدالله انوار متولد سوم فروردین‌ماه 1303 در تهران، تحصیلات حوزوی و دانشگاهی را همزمان فراگرفتند و به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، عربی و فارسی نیز مسلط بودند. ایشان بعد از یک دوره بیماری نارسایی کلیه در 18 اسفندماه 1401 در سن 98 سالگی در منزل شخصی خود درگذشت. انوار معلم، ادیب، ریاضی‌دان، فیلسوف، فهرست‌نگار، نسخه‌پژوه، کتابشناس، موسیقی‌دان؛ تهران‌پژوه، مصحح، مترجم و مشهور به «ابن‌سینای زمان» خویش بود. پنج سال معلمی در مدارس تهران، دو سال تدریس در هنرسرای عالی، چهار سال بررسی کتار در وزارت فرهنگ، چهارده‌سال همکاری با لغت‌نامه دهخدا، بیست سال فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی در کتابخانه ملی ایران و حدود چهل سال تحقیق، تحشیه و ترجمه آثار بوعلی سینا و ملاصدرا و تهران‌پژوهی از مهم‌ترین فعالیت‌های علمی و فرهنگس استاد انوار بود.

وی نسخه‌های خطی را شناسنامه فرهنگ و تمدن غنی اسلام می‌دانست؛ به ‌زعم ایشان عظمت و سرعت گسترش آن موجب شگفتی هر پژوهشگر تاریخی می‌شود. از آثار استاد انوار 22 جلد کتاب و بیش از 130 مقاله و یادداشت منتشر شده است؛ همچنین بیش از صدها حواشی منتشر نشده از وی در متون نظم و نثر فارسی و ترجمه وجود دارد که مهم‌ترین آن ترجمه و نحشیه 22 جلدی کتاب «شفا»ی بوعلی سینا است. استاد انوار کار و فهرست‌نگاری در کتابخانه ملی ایران را دوران طلایی حیاتش توصیف کرده است. ایشان به کتابخانه ملی ایران عشق می‌ورزید و آن را خانه دوم خود می‌دانست؛ به همین دلیل کتابخانه شخصی بسیار غنی خویش را به کتابخانه ملی ایران اهدا کردند. از دیگر خصایص شخصی ایشان، قناعت، شجاعت و سخاوت است که زبانزد عام و خاص بود.

سی‌وپنجمین کتاب از این مجموعه به خلیل مستوفی اختصاص دارد که به کوشش علی صادق‌زاده وایقان گردآوری شده است. خلیل مستوفی (1320 تبریز-1398 تهران) کتابشناس، نسخه‌شناس، سندشناس، کتابفروش، ناشر و مقوم میراث مکتوب کهن ایرانی اسلامی؛ ایشان در سال 1345 «کتابخانه مستوفی» را به عنوان «موسسه کتابفروشی و انتشاراتی» بنا نهاد که محل رفت و آمد استادان صاحب‌نام حوزوی و دانشگاهی و رجال کتاب‌دوست بود. وی علاوه بر سفر به اقصی نقاط ایران، از سال 1345 تا 1357 حدود بیست سفر به پاکستان و هند داشت.

حاصل این سفرها فراهم‌آوری هزاران نسخه خطی بود که به کتابخانه‌های مجلس، ملی، مرعشی، دانشگاه تهران و آستان قدس رضوی عرضه کرد. ایشان از سال 1360 علاوه بر اهتمام به انتشار 25 عنوان کتاب، به خاطر تجربه و تخصص، به‌ویژه امانت‌داری و صداقت، به عنوان مشاور، کارشناس و مقوم‌نسخه‌های خطی و آثار هنری با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری؛ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران؛ سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی؛ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و… همکاری کرد.

علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران در یادداشتی بر این دو کتاب چنین نوشته است: «کتابشناسی، مطالعه شکل مادی کتاب‌ها، مقایسه اختلاف‌های موجود در چاپ‌ها، تحریرها و نسخه‌ها به منظور تعیین تاریخ و تحول متن‌ها است. کتابشناسی شامل فهرستی از منابع (نوشتارهای علمی شامل مقاله، کتاب، گزارش‌های علمی و پایان‌نامه‌ها) به صورت غیرمستقیم (منابع فرعی) مربوط به یک موضوع یا موضوع مورد پژوهش است. 

کتابشناسی در روزگار ما یکی از علوم شناخته‌شده و مهم به‌شمار می‌آید و کتابشناسان از زمان شکل‌گیری این علم همواره چهره‌هایی برجسته و تاثیرگذار در جامعه خود محسوب می‌شده‌اند. شخصیت‌هایی چون ابن ندیم، ابن غضائری، نجاشی، شیخ طوسی، ابن شهرآشوب، عبدالله افندی، ثقه‌الاسلام تبریزی، آقابزرگ تهرانی و بسیاری از بزرگان که ما امروز آن‌ها را با نام کتابشناس روزگار خود می‌شناسیم نقش بسزایی در شکل‌گیری تمدن اسلامی داشته و دارند. 

کتابشناسی نخستین گام برای شناخت و معرفی آثار منتشر شده و مهم‌ترین رکن برای ورود به دانش‌ها و علوم مختلف قلمداد می‌شود. امروزه به دلیل این که اطلاعات و کتاب‌های فراوانی نسبت به گذشته خلق می‌شود و شکل می‌گیرد، این علم توسعه و گسترش فراوانی یافته و اهمیتی دوچندان پیدا کرده است. 

متاسفانه کتاب‌شناسی و کتاب‌شناسان، چه در گذشته چه در روزگار ما چندان محل توجه نبوده و نیستند و امروزه تنها علاقه قلبی این بزرگان است که موجب شده تا این علم استمرار یابد و آثاری در این زمینه خلق شود.

خانه کتاب و ادبیات ایران با توجه به سیاست‌ها و برنامه‌های تعیین شده و اولویت‌هایی که در این زمینه تعریف کرده، وظیفه خود می‌داند که ضمن قدردانی از بزرگانی که روزگار خود را صرف این راه کرده‌اند، با معرفی آنان و آثار و کارنامه علمی‌شان؛ نسل جوان را بیش از پیش با هویت و اهمیت علم کتابشناسی و کتابشناسان این سرزمین آشنا کرده و جانی دوباره به این علم ببخشد.  

کتاب «سید عبدالله انوار» و کتاب «خلیل مستوفی» به کوشش علی صادق‌زاده وایقان هر دو در 48 صفحه و قیمت 25 هزار تومان در قطع جیبی از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر شده است.