گردشگری پیاده در تهران کاخ گلستان، یادگار پایتخت برای جهانیان

سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): احسان میراب‌زاده اردکانی، نویسنده و تهران‌شناس- شهر، موجودی زنده و پویاست. اخیراً این ضرورت دریافت شده است که شهر بیش از آنچه تصور می‌شد، هویتی فرهنگی دارد. مروری بر تجربه‌های جهانی در حوزه شهرسازی، حاکی از آن است که گرایش‌های صرف کالبدی در برنامه‌ریزی شهری قادر به پاسخ‌گویی همه‌جانبه به نیازهای شهروندان نیست. کالبد یک شهر، تنها بخشی ملموس و قابل دیدن بوده که نمود عینی یافته است؛ در حالی که وجوه غیرعینی که به مراتب گسترده‌تر و پیچیده‌تر از کالبد است، نقشی انکار شدنی در کیفیت زیست شهروندان دارد.

از همین روی است که در سال‌های اخیر، جذب گردشگران شهری به رقابتی فزاینده میان مدیران و کارآفرینان منظومه گردشگری در پایتخت تبدیل شده است؛ زیرا این صنعت، صنعتی است پاکیزه و عاری از آلودگی و در عین حال ایجاد‌کننده‌ی مشاغل جدید. از سوی دیگر، گردشگری راه‌حلی جدی در راستای اقتصاد بدون نفت است که نه تنها سبب ایجاد اشتغال در داخل خودش می‌شود بلکه به طور غیرمستقیم در بخش خدمات نیز موجب ایجاد و رونق اشتغال می‌شود. گردش مالی به وجود آمده به وسیله گردشگری شهری به علت درآمد مستقیم و سهولت در کاریابی، نه تنها مقاومت در برابر رکود اقتصادی را به همراه دارد بلکه می‌تواند درآمد پایدار نیز برای فعالین و مرتبطین با گردشگری ایجاد کند.

باتوجه به کلان‌شهر بودنِ تهران و معضل بزرگی به نام «مسافت» و «ترافیک»، گردشگری پیاده راه‌حلی جذاب و ممکن برای این معضل است. مسیرهای پیاده‌ی گردشگری در بافت تاریخی تهران و سطح شهر که گردشگری را هم در مسیر می‌بیند و هم در مقصد، می‌تواند پاسخی عملی به رونق گردشگری در مرکز تجاری و اداری تهران علیرغم ترافیک باشد؛ ایده‌ای که در دنیا امتحان خود را پس داده است و در تهران هم درحال اجراست.

در تعریف مسیرهای پیاده اولاً طول مسیر، ثانیاً ایستگاه‌های مترو و خطوط بی‌آرتی و به‌طورکلی حمل و نقل عمومی، ثالثاً ترافیک و رابعاً پراکندگی جاذبه‌های گردشگری و جذابیت‌های روایی مورد توجه قرار می‌گیرد. لذا این مسیرهای پیاده، برای گردشگر خارجی و داخلی در شهر خاطره می‌آفریند و او را به شهر تحمیل نمی‌کند از سوی دیگر شهر نیز مشکلات جاری خود نظیر ترافیک را به گردشگر تحمیل نمی‌کند. این دو، در هم به خوبی حل می‌شوند. گردشگران در مسیرهای پیاده‌ی گردشگری، می‌توانند مجموعه‌ای از ادراکات و احساسات مانند «درک معماری روح نواز»، «بازآفرینی خاطرات گذشته»، «درک روائی شهر» و «حس تعلق به مکان» را تجربه کنند.

از سوی دیگر هرچه گردشگری در محدوده‌ شهری بافت تاریخی گسترش یابد، از رها شدن، فرسودگی و تخریب این میراث فرهنگی‌ گردشگری گرانبها در گذشت زمان، جلوگیری می‌شود. برنامه‌ریزی برای گردشگری پیاده (با رعایت الزامات و استانداردهای حضور در بافت تاریخی)، منجر به ادراک بیشتر این فضاهای ارزشمند در اذهان عمومی و توجه به جنبه‌های هویت‌ساز و ارزش‌های نهفته در آن می‌شود.

اینک به مناسبت روز تهران، به چهار مسیر گردشگری پیاده از مبدا میدان امام‌خمینی (ره) می‌پردازیم که این مسیرها در کتاب راهنمای گردشگری تهران، ری و شمیران توضیح داده شده‌اند. 

مسیرهای پیاده گردشگری از میدان میدان امام‌خمینی (ره) یا همان میدان توپخانه قدیم

مسیر پیاده گردشگری شماره یک / آغاز: میدان امام‌خمینی (ره) – موزه استاد علی‌اکبر صنعتی – پایان: موزه جواهرات ملی ایران که این مسیر و محوطه‌ تاریخی داخل آن، پُر از موزه‌ها و گنجینه‌های نفیس است.

مسیر پیاده گردشگری شماره دو / آغاز: میدان امام‌خمینی (ره) [جلوی مخابرات] – پایان: بازار تهران

یکی از نفیس‌ترین خانه‌های تهران یعنی خانه‌ی قاجاری امام‌جمعه در این مسیر است که تزئینات باشکوهی همچون آیینه‌کاری، نقاشی روی گچ، گچ‌بُری، ارسی و شیشه رنگی در انتظار شماست. شمس‌العماره و مسجد امام‌خمینی (ره) هم داخل این مسیر قرار دارند.

بازار تهران

محله بازار از شمال به خیابان پانزده خرداد (بوذرجمهری قدیم)، از غرب به خیابان خیام (جلیل‌آباد قدیم)، از شرق به خیابان مصطفی خمینی (سیروس قدیم) و از جنوب به خیابان مولوی محدود می‌شود. بازار، قلب تپنده‌ی تجاری تهران است. مرکز عظیم داد و ستد در پایتخت که آهنگ فعالیتِ تمام بازارهای ایران با آن کوک می‌شود. هرچند که در گذشته، بازار فقط یک مرکز تجاری نبوده‌ است بلکه کارکردی چندگانه حتی در آئین‌های مذهبی و آموزش داشته است.

مسیر پیاده گردشگری شماره سه / آغاز: میدان امام‌خمینی (ره) [باب همایون] – پایان: چهارراه گلوبندک

همین که از کنار ایستگاه مترو در ضلع جنوب غربی میدان امام‌خمینی(ره)، پا روی سنگفرش‌های خیابان باب‌همایون می‌گذارید. 

در ادامه‌ این مسیر، از مقابل کاخ دادگستری تهران می‌گذرید و بعد به مسجد ارک می‌رسید. روبه‌روی شما مجموعه‌ تاریخی قرار دارد که یادگار تهران برای جهانیان است؛ یعنی کاخ گلستان، که شمس‌العماره‌اش در فهرست میراث بشری ثبت شده است.

مسیر پیاده گردشگری شماره چهار / آغاز: میدان امام‌خمینی (ره) ـ  خیابان لاله‌زار | پایان: خانه اتحادیه

وقتی ناصرالدین شاه در سال ۱۲۵۲ ش از سفر فرنگ بازگشت، باغ لاله‌زار را که تفرجگاه شاهان و شاهزادگان قاجار بود و خودش نخستین سیم تلگراف ایران را از این باغ به عمارت ارگ افتتاح کرده بود به ۹۰ هزار تومان فروخت برای ساخت خیابانی شبیه شانزه‌لیزه. از همین‌جا بود که سرنوشت باغ لاله‌زار، جور دیگری رقم خورد.

ارتباط مفهومی و عملکردی «گردشگری» با «فرهنگ»

گردشگری، قبل از آنکه به عنوان یک پدیده اقتصادی مطرح باشد، یک امر فرهنگی است. بدون فرهنگ که تفاوت‌ها را ایجاد می‌کند، همه‌جا شبیه به هم خواهد بود و گردشگری، دیگر معنا نخواهد داشت؛ زیرا گردشگری، پیرامون تفاوت‌ها شکل می‌گیرد.

امروزه و در شرایطی که گونه‌های مختلف گردشگری در جهان مطرح است، انتخاب گونه به وسیله‌ گردشگر، یک امر فرهنگی- اقتصادی محسوب می‌شود و «فرهنگ» ازجمله رویدادهای فرهنگی، به خودی خود به عنوان یک جاذبه‌ی اصلى گردشگری به شمار می‌آید. امروزه برگزاری رویدادهای گردشگری در مقاصد گوناگون گردشگری، شتاب بیشتری یافته است. مدیران بخش گردشگری دریافته‌اند که باید جاذبه‌های نو، هیجا‌ن‌انگیز، بکر و بی‌رقیب را به مجموعه داشته‌های گردشگری مقاصد خود بیفزایند.

از مقاصد گوناگون انتظار می‌رود رویدادی را خلق کنند که متمایز از رویدادهای شناخته‌شده و در حال اجرا و دارای سابقه باشند و با حفظ اصالت موضوع، چیزی متفاوت باشند.

 

با برگزاری یک رویداد، علاوه بر اهالی محل می‌توان بازدیدکنندگانی از مناطق دیگر را هم جلب کرد. این نوع گردشگری راهکاری است که حتی می‌تواند منجر به بازدید دوباره گردشگر از یک محل یا جذب گردشگر در ساعات و ایامی غیر از اوج شود.

چنین است که خانه‌های تاریخی واجد ارزش، بوستان‌ها، مراکز فرهنگی، سالن‌های نمایش، راسته‌های فرهنگی‌ هنری، گالری‌های هنری و بسیاری دیگر از عناصر شهری از طریق برگزاری رویدادهای گوناگون می‌توانند جذابیت‌های عمده‌ای را، هم برای ساکنان محلی و هم برای گردشگران ایجاد کنند که نتیجه‌ی آن رونق گردشگری است.