نگرش تاریخ اجتماعی به فرد و جایگاه او را در مطالعات تاریخ اجتماعی چگونه است؟

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «رهیافت به فرد و داده‌های فردی در مطالعات تاریخ اجتماعی» از مجموعه نظریه و روش در مطالعات تاریخی تألیف ابراهیم موسی پور بشلی به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی(سمت) منتشر شد.

این یک کتاب روش‌شناسی در مطالعات تاریخ اجتماعی نه کتابی در زمینه روش تحقیق و مأخذشناسی است. مولف در این کتاب قصد ندارد انواع و گونه‌های مختلف منابع درباره افراد(کتاب‌های رجال و طبقات و وفیات و مزارات و سوانح حیات و …) یا منابع حاوی داده‌های تولیدشده افراد (کتاب‌های خود ـ زندگی نامه و روایت‌های شفاهی و …) در جهان اسلام را بررسی و تقسیم‌بندی و معرفی یا نقد کند.

شاید بتوان گفت که خواننده مباحث این کتاب، درباره چیستی و انواع منابع دربردارنده داده‌های فردی در تاریخ نگاشته‌های مسلمانان، اطلاعات کافی دارد و در این کتاب می‌خواهد از اهمیت این داده‌ها در مطالعات تاریخ اجتماعی و چگونگی مواجه شدن مورخ اجتماعی با این داده‌ها آگاه شود. 

تاریخ اجتماعی چه نگرشی به فرد دارد و نقش و جایگاه او را در مطالعات تاریخ اجتماعی چگونه ارزیابی و تعیین می‌کند؟ آیا صفت اجتماعی در عنوان تاریخ اجتماعی، به معنای نفی هر گونه پرداختن به فرد در این مطالعات است؟ آیا مورخان اجتماعی به کلی نقش و کارکرد فردی را در توصیف و تبیین‌های خود نادیده می‌گیرند یا در نگرش‌های علیت‌شناختی‌شان فرد را به طور کلی فاقد عاملیت تلقی می‌کنند؟

آیا تاریخ اجتماعی از آن‌ رو که قرار است به تاریخ جمع‌ها بپردازد، از مراجعه به داده‌های راجع به فرد (افراد بزرگ، خواص، نخبگان یا افراد معمولی) صرف‌نظر می‌کند؟ در این صورت سهم و اهمیتِ انبوه داده‌هایی که در انواع مختلف تاریخ‌نگاری درباره افراد خاص پدید آمده، در مطالعات تاریخ اجتماعی چیست؟ در این کتاب با رویکردی آموزشی، به رهیافت کلیِ تاریخ اجتماعی به «فرد» و نیز اهمیت اسناد و منابع و داده‌های فردی چونان منبعی برای مطالعات تاریخ اجتماعی پرداخته شده است.

کتاب «رهیافت به فرد و داده‌های فردی در مطالعات تاریخ اجتماعی» در دو بخش تنظیم شده است: بخش نخست که مباحث روش‌شناختی نام دارد در هشت فصل مسئله تاریخی بودن داده‌های فردی، اسناد زندگی نامه جمعی/ پراسوپوگرافی، اسناد مطالعات خانواده و زیرشاخه های آن،‌ اسناد تاریخ شفاهی، تاریخ روان شناختی، فردگرایی به عنوان یک موضوع در مطالعات تاریخ اجتماعی، تاریخ اجتماعی فرد/ شخص و عوام یا خواص؛ مسئله تعیین مسندالیه داده‌های فردی تنظیم شده است.

بخش دوم با نام تمرین عملی دربردارنده 6 تمرین است. خواندن یک متن زندگی نامه ای با رهیافت تاریخ اجتماعی: روایت قاضی ابویوسف، خواندن یک زندگی نامه جمعی سنتی با رهیافت تاریخ اجتماعی: ریاض العلماء و …، خواندن اسناد سیر زندگی و چرخه زندگی خانوادگی، استخراج گزارش تاریخ اجتماعیک از یک کتاب خاطرات، بررسی یک نمونه از چالش‌های روش شناختی در بررسی موضوعی براساس و … و تنظیم یک گزارش تاریخ اجتماعی(گزارش ارزیابی وضعیت زیستی/روان شناختی تمرین‌های کتاب را شامل می‌شود.

در بخشی از مقدمه این اثر آمده است: تاریخ اجتماعی، دانشی است که در آن اشکال متنوع روابط اجتماعی در بستر تاریخی مطالعه می‌شود: روابط مردم با مردم، روابط مردم با حکومت و روابط مردم با زیست جهان مادی و معنوی شان.

حوزه اول یعنی روابط مردم با مردم، دربردارنده مجموعه اجزاء و عناصر تشکیل‌دهنده زندگی روزانه مردم در دوره‌های تاریخی مورد پژوهش یا سیر آن در ادوار تاریخ است. در این بخش به انواع خوراک، نحوه تولید و فرآوری غذاها، سلیقه و ترجیحات و امتناعات و به طور کلی فرهنگ تغذیه‌ای مردم، پوشاک و تنوعات آن و فرهنگ پوشاکی، آرایش ظاهر، صنایع و مشاغل و اصناف، ادوات و اشیاء و ابزارهای کار و نیز اسباب زندگی روزانه، اوقات فراغت و سرگرمی‌ها، بازی‌ها و ورزش‌ها و مسابقات، نظام خانواده و برنامه‌های خانه، بهداشت روزانه و جز آنها پرداخته می شود.

حوزه دوم، یعنی روابط مردم با دولت و حکومت، شامل بررسی سازمان‌ها و تشکیلات اداری و مالی و نظام دیوانی و نیز تشکیلات نظامی و انتظامی همچون نظام قضایی، پلیس و امنیت شهری، حسبه، زندان‌ها و جز آن‌هاست.

حوزه سوم، یعنی روابط مردم با زیست جهان، به دو بخش عمده تقسیم می‌شود.

رابطه مردم با ریست جهان مادی شان که شامل اجزای مادی شیوه های زندگی و مناسبات حاکم بر آنها از جمله نظام های شهرنشینی و شهرسازی، مثلاً راجع به بافت جمعیتی و تقسیمات گروه ها و طبقات اجتماعی از جمله مطالعه درباره طبقه حاکم و رعایا و تقسیم مردم به خواص و عوام، و گروه های معیشتی همچون کشاورزان، تاجران و صنعتگران و روحانیان و نظامیان، تقسیمات جنسیتی، گروه های ک

کتاب «رهیافت به فرد و داده‌های فردی در مطالعات تاریخ اجتماعی» از مجموعه نظریه و روش در مطالعات تاریخی تألیف ابراهیم موسی پور بشلی با قیمت 68 هزار تومان به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی(سمت) منتشر شد.