ثبت جهانی کاروانسراهای ایران به پایدارسازی عناصر هویت بخش ملی کمک می‌کند نیاز ضروری نیاوران به مرکز اسناد

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دکتر اسکندر مختاری طالقانی، چهره ماندگار میراث فرهنگی کشور در پنجمین نشست از سلسله نشست‌های «یک عمر تجربه» ضمن تبریک ثبت کاروانسراهای ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو بیان کرد: این پرونده از جهات بسیاری استثنا است؛ پرونده در ظاهر یک اثر است اما به واقع 54 اثر است و قابل حفاظت ترین کاروانسراهای کشور در این لیست ثبت شده‌اند.

او ادامه داد: اهمیت این موضوع به این دلیل است که این کاروانسراها در چندین استان کشور قرار دارند و استان هایی که تاکنون دارای میراث جهانی نبوده اند، از این زمان به بعد صاحب میراث جهانی شده اند. این ثبت جهانی به پایدارسازی عناصر هویت بخش ملی کمک کرده و تعلق انسان ها را به این اماکن ارزشمند قوام می‌بخشد.

او گفت: معیارهایی که جهت گنجاندن نام آثار در این لیست وجود داشته گسترده‌تر بوده، اما به ناچار از بین آثار آنهایی که مدیریت پذیر بودند و نگهداری شده‌اند در این پرونده آمده‌اند.

او با بیان پیشینه‌ای از نحوه ورودش به حوزه مرمت و میراث فرهنگی توضیح داد: بنده اتفاقی به موضوع میراث فرهنگی ورود کردم، اما نتوانستم از آن جدا شوم و بی اختیار ادامه دادم. زمانی که متتظر نتیجه کنکور بودم پیشنهاد کاری به من شد و با دیدن یک دوره در اصفهان با فضای میراث آشنا شدم و تصمیم گرفتم در همین حوزه در دانشگاه ادامه تحصیل دهم.

مختاری ادامه داد: فعالیت‌های من در حوزه مرمت و میراث فرهنگی در عنفوان جوانی فرصتی فراهم کرد تا با بزرگانی همچون عزت‌اله نگهبان، سیمین دانشور، منوچهر ستوده، دکتر ملک، دکتر مجید زاده و غیره آشنا شده و علاقه‌ای که به مهندسی داشتم به میراث فرهنگی تغییر پیدا کرد؛ و اندیشیدن و اینکه الگوهایم چه کسانی شوند را آموختم.

او افزود: بعد از انقلاب از سوی دفتر فنی سازمان ملی حفاظت از آثار به مسجد جامع ساوه اعزام شدم (در آن زمان دست ایتالیایی‌ها با همکاری دانشگاه بهشتی بود) و روی مبانی معماری اسلامی بعد از نظریات مستشرقین کار می‌کردم.

این چهره ماندگار میراث فرهنگی گفت: مرمت بنایی در میدان حسن آباد تهران در 16 بند، موجب ورود من به معماری معاصر شد و محقق و پژوهشگر معماری معاصر تهران شدم.

او اظهار داشت: در سال 73 معاون میراث فرهنگی تهران شدم و با مطالعات و مشاهدات به این نتیجه رسیدم که مثلا شهر تاریخی تهران با شهر تاریخی یزد فرق می‌کند و چهره و نمای این دو شهر کاملا باهم متفاوت است و به سمت حفظ این‌ها رفتم؛ و تا سال 83 تعداد زیادی آثار در تهران توسط بنده به ثبت رسید. 

او با بیان اینکه در سال 82 تعداد 180 کارگاه مرمت در استان تهران داشتیم توضیح داد: به دنبال این اقدامات میراث فرهنگی جایگاه پیدا کرد و ادارات و نهادهای مختلف به نظریات میراث فرهنگی درخصوص بناها و ساخت و سازها توجه می‌کردند.

او ادامه داد: با وقوع زلزله بم در دی ماه 82 کمیته مشترک و کارگروه های 7 گانه تشکیل و من مسئول کارگروه مستندنگاری شدم. پس از یک کارگاه 4 روزه بیانیه بم صادر شد و پس از آن بنده به همراه مهندس بهشتی به بم رفته و از اردیبهشت 83 تا آذر 88 در این پروژه فعالیت کردم.

مدیر پروژه نجات بخشی میراث جهانی بم گفت: تجربه بم برای من بسیار بزرگ بود. اول آن ناامیدی بود و در ابتدا فقط آوار خشت می دیدیم. چون ارگ بم ازبین رفته بود، شهر بم مساعد یک ارزش گذاری جدید به نام منظر فرهنگی بود که با پیشنهاد کارشناسان با عنوان منظر فرهنگی بم به ثبت جهانی رسید؛ و این ثبت به این دلیل بود که بم زمینه فرهنگی بسیار قوی از نظر سواد و ادبا و صاحبان موسیقی و غیره دارد.

او تصریح کرد: بعد از ثبت جهانی بم مشکلات آغاز شد، چون شهر باید بازسازی می شد و نباید اتفاقاتی برخلاف روحیه تاریخی شهر رخ می داد. در آن زمان حرف اول را در جهت بازسازی بم، میراث فرهنگی می‌زد. میراث فرهنگی تبدیل به مرکزی شده بود که بین تمام نهادها و مدیریت شهری اجماع ایجاد می‌کرد؛ چراکه باید آن فرهنگ حفظ می‌شد.

او با بیان اینکه از پروژه بم در تمامی نشست‌های جهانی به عنوان تجربه جهانی بعد از وقوع زلزله یاد می‌شد و ایران در تمامی آن‌ها کرسی داشت خاطرنشان کرد: به جهت اهمیت این پروژه بین‌المللی، در آن دوران کشورهای مختلفی که داوطلب همکاری در پروژه مرمت و بازسازی بم بودند، با اعلام به یونسکو و تنها تایید مدیر پروه بازسازی بم در کشورمان حضور پیدا می‌کردند.

مختاری طالقانی گفت: با بازنشستگی در سال 88 فقط یک روز استراحت کردم و از روز بعد مجددا مشغول فعالیت شدم و به عنوان مشاور سازمان زیباسازی، عضو هیئت علمی در دانشگاه و انجام پروژه های مرمتی مختلف ادامه فعالیت دادم.

او با اشاره به تجربیات خود در زمان حضور در مجموعه نیاوران بیان کرد: هنگامی که مسئولیت بم بر عهده‌ام بود، نهادی به نام پایگاه شهر تاریخی تهران تشکیل و کارهای تهران پیگیری می‌شد. در آن دوران رفت و آمدم به نیاوران زیاد و دفتر فنی این مجموعه ایجاد و مطالعات دفتر فنی با تمرکز بر مرکز اسناد انجام شد.

او با بیان اینکه مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران نیاز ضروری به مرکز اسناد دارد که باید راه‌اندازی آن در دستور کار قرار گیرد، توضیح داد: در این مرکز در ابتدا باید متمرکز بر اسناد فنی شد تا اسناد و سوابق ماندگار شوند و این امر مستلزم جمع‌آوری و سیستم نگهداری است. مرحله بعد اسناد قدیمی مربوط به این مجموعه است که باید جمع‌آوری و طبقه بندی و براساس آنها اقدامات مختلف فنی و مرمتی انجام شوند.

او ادامه داد: دسته بعدی اسناد تاریخی هستند که چه رویدادهایی در دوران قاجار و پهلوی اینجا اتفاق افتاده است (شامل رفت آمد رجال و غیره از قبل از انقلاب تا زمان حاضر). 

او افزود: گام بعدی فعال‌سازی مرکز اسناد نیاوران، جمع آوری مطالعات مربوط به بناها و آثار این مجموعه است که بسیار درخور اهمیت هستند؛ چرا که با کنار هم قرار دادن این‌ها تصمیمات اصولی در موضوعات مربوطه اتخاذ  خواهد شد و این اقدام به طور کلی موجب صرفه جویی در وقت و هزینه می شود. همچنین نقشه‌ها و مواردی که در مجموعه کم هستند نیز باید تهیه شوند.

این پیشکسوت مرمت و چهره فاخر میراث فرهنگی کشور گفت: اسناد شفاهی نیاوران (تاریخ شفاهی) دسته دیگری از اسناد هستند که باید ثبت و ضبط و ماندگار شوند. مطالعات مربوط به درختان و گیاهان باغ نیاوران که تاکنون انجام شده نیز اهمیت دارند که باید جمع آوری شده تا کمبودهای آن مشخص و درصدد رفع آن اقدام شود. همچنین مطالعات مربوط به متعلقات این مجموعه (مثل مدرسه پهلوی، زمین فوتبال، قناتها و… ) انجام شود تا به عنوان مثال مسیر قنات‌ها شناخته و لایروبی انجام گیرد تا خشک نشوند.

پژوهشگر میراث معماری و شهرسازی کشورمان در پاسخ به سوالی درباره هویت بصری و معماری شهر تهران با بیان اینکه ساخت و سازهای شهر تهران در دستان 4 گروه است گفت: اولین گروه «نوگرایان» هستند که به اعتقاد آنان باید بافت فرسوده برداشته و جدید شود؛ اشکال این تفکر این است که عناصر هویتی شهر ازبین می روند. 

او افزود: «سوداگرایان» گروه دوم هستند که از موانع قانونی به واسطه نسبت‌ها و روابطشان عبور کرده و شروع به تخریب و ساخت و ساز می کنند و آورده ای ندارند (خیلی از پاساژها به همین شکل ساخته شده) وچه بسا هویت، ترافیک و بافت و هیچ اهمیتی برایشان ندارد.

او «مدیران سهل انگار» را دسته سوم گروه یادشده خواند که هیچ موضوعی را گردن نگرفته و در نهایت به نفع سوداگران کار می‌کنند. «حفاظتگران» گروه چهارم را تشکیل می‌دهند. این‌ها ارزش مدار هستند، می‌نویسند و توصیه می‌کنند و همین‌ها تاثیرگذار هستند.

او تصریح کرد: از آرزوهای من تاسیس موزه معماری در ایران با آغاز از تهران است؛ با این اقدام می توان اسناد مربوط به معماری را در این فضا جمع آوری کرد تا از بین نرفته و نابود نشوند. راه اندازی این موزه کار بزرگی است و از طریق اشخاص امکان پذیر نمی باشد و نیاز به حمایت دولتی دارد.

مدیر پروژه نجات بخشی میراث جهانی بم خاطر نشان کرد: با بالارفتن سن انتظار احترام وجود دارد و این احترام در قالب اینکه چطور عمر را گذراندی و چه چیزی برای انتقال داری نمود پیدا می کند که از این بابت از دعوت مجموعه نیاوران سپاسگزارم.

همچنین در بخش پایانی این نشست بیژن مقدم، مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران با بیان اقداماتی که در سطح این مجموعه انجام شده توضیح داد: طی ماه های اخیر اقدامات خوبی درخصوص راه اندازی مرکز اسناد نیاوران انجام شده و با تامین زیرساخت‌های لازم و طی فرآیندهای مورد نیاز در آینده نزدیک راه اندازی می شود. 

او افزود: همچنین اقداماتی جهت جمع‌آوری داشته‌های مجموعه نیاوران و مطالعات صورت گرفته، انجام شده و در راه دستیابی به بانک اطلاعاتی جامعی در این خصوص هستیم. رایزنی‌هایی نیز با کارشناسان خبره دانشگاهی در رشته گیاه شناسی و کشاورزی انجام شده که طی پروژه‌ای در آینده نزدیک، بانک اطلاعاتی جامع باغ نیاوران نیز تهیه خواهد شد.