باستان‌شناسی امروز و شناساندن میراث‌باستانی و میراث‌فرهنگی ایران تکمیل نقشه باستان‌شناسی ایران

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، محمد مرتضایی رییس پژوهشکده باستان‌شناسی در نوزدهمین گردهمایی سالانه باستان ایران سخن می‌گفت تصریح‌کرد: این گردهمایی در حالی برگزار خواهد شد که باستان‌شناسی ایران طی تاریخچه کوتاه و نه چندان بلند اوج‌ها و حضیض‌های چندی را تجربه کرده و با از سرگذراندن افت و خیزهای بسیار در اندیشه بازسازی و بازتعریف خویش است.

او با بیان‌اینکه جامعه فرهنگی ایران از باستان‌شناسی انتظارات و توقعاتی دارد و باستان‌شناسی هم در جای خود متقابلاً انتظاراتی و توقعاتی گفت: باستان‌شناسی امروز ایران بر این باور است که اگر بتواند که می‌تواند خود را، میراث‌باستانی ایران را و میراث‌فرهنگی ایران را به گونه‌ای شایسته و سزاوار مطرح و معرفی کند.

مرتضایی افزود: باستان‌شناسی امروز ایران با این درک و دریافت که زمان درنگ نیست و زمان حضور در عرصه‌های بین‌المللی است برآن شده تا با برنامه‌ریزی‌های جامع و کلان‌نگر در حوزه ایران و ایران فرهنگی به صحنه آید و نقش سازنده‌ای بر عهده گیرد.

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی اظهارکرد: باستان‌شناسی امروز چشم به افق‌های گسترده‌تر آینده در همکاری‌های ملی و بین‌المللی، همکاری‌های میان رشته‌ای، همکاری سازنده با نهادهای عمرانی، همکاری‌های زیر‌بنایی با نهادهای آموزشی و پژوهشی دوخته است تا با ایفا کردن نقش خویش در عرصه‌های ملی و فرا ملی بدرخشد.

او گفت:پژوهشکده باستان‌شناسی در سال 1399 با حدود 143 مجوز برای بررسی‌های باستان‌شناسی، کاوش، گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهادحریم، گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری و گمانه‌زنی استعلامی و مطالعات طرح‌های عمرانی، نقش حاکمیتی و مدیریت علمی فعالیت‌های باستان‌شناسی کشور را با نظارت بر اجرای برنامه‌ها ایفا کرده است.

مرتضایی با بیان‌اینکه پژوهشکده کوشیده همه این جامعه که شامل اعضاء هیأت‌علمی و کارشناسان پژوهشکده باستان‌شناسی و ادارات کل استان‌ها، اعضاء هیأت‌علمی دانشگاه‌ها، باستان‌شناسان مراکز علمی بین‌المللی به صورت هیئت‌های مشترک و همپنین باستان‌شناسان آزاد است را پوشش دهد گفت: مطمئناً تا رسیدن به اهداف کلان و جامع باستان‌شناسی از نظر علمی و ملی هنوز فاصله زیادی است و پژوهش‌های انجام شده در اندازه و شأن و در حد انتظار سرزمین تاریخی و باستان ایران نیست و برای تحقق آن نیاز به زیر ساخت‌های متناسب و به روز در زمینه آموزش نیروی انسانی آزموده، امکانات علمی و فنی روزآمد، سرمایه‌گذاری کلان ملی برای انجام برنامه‌های هدفمند و بلند مدت باستان‌شناسی است.

مرتضایی خاطرنشان‌کرد: این گردهمایی برای پژوهشکده باستان‌شناسی و باستان‌شناسان فرصتی است که کارنامه خود را در برابر ارزیابی، نقد و بررسی و داوری قرار دهند، داشته‌ها و کاستی را ببیند و برای برنامه‌های پیش روی از هم اندیشی همه جامعه باستان‌شناسی بهره مند شوند. 

او گفت: 38 برنامه شامل بررسی و شناسایی، 62 برنامه شامل گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و حریم و لایه‌نگاری و 43 برنامه کاوش بوده است.

رییس پژوهشکده باستان‌شنای در تشریح برنامه‌های بررسی باستان‌شناسی گفت: 5211 محوطه در سال 1399 شناسایی و در نقشه باستان‌شناسی کشور جانمایی شده است که استان سیستان و بلوچستان با تعداد 2576 محوطه و پس از آن استان کرمان با 1441 محوطه و استان مرکزی با 411 محوطه و استان همدان با 325 محوطه بیشترین آثار شناسایی شده استان‌ها را شامل می‌شود و استان‌های البرز، ایلام، آذربایجان شرقی، بوشهر، تهران، خراسان رضوی، زنجان ، قم، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد و گلستان هیچ برنامه بررسی و شناسایی نداشتند.

این باستان‌شناس گفت: انجام برنامه‌های بررسی و شناسایی به منظور تکمیل نقشه باستان‌شناسی ایران با توجه به اسناد بالادستی و تأکید بالاترین مرجع قانون‌گذاری کشور یعنی مجلس شورای اسلامی و واگذاری آن به عنوان یک تکلیف قانونی به میراث‌فرهنگی و با توجه به توسعه و گسترش فعالیت‌های عمرانی در کشور و لزوم پرداختن به نقشه باستان‌شناسی به منظور حفظ آثار تاریخی – فرهنگی کشور و صیانت آنها در مقابل اجرای طرح های عمرانی و توسعه کشور باید در الویت برنامه های پژوهشی وزارت‌خانه متبوع و به خصوص پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و ادارات کل استان‌ها قرار گیرد.

مرتضایی با اشاره به پروژه‌های کاوش اظهار کرد: از مجموع 43 برنامه کاوش، تعداد 14 برنامه کاوش مربوط به کاوش های نجات‌بخشی، 27 برنامه کاوش پرسش محور و 2 برنامه کاوش آموزشی بود که تعداد 4 پروژه به صورت مشترک با هیأت‌های خارجی و 39 برنامه توسط کارشناسان داخلی انجام شده است.

او با اشاره به اینکه با توجه به کمبود اعتبارات در دو دهه اخیر متأسفانه کاوش‌های باستان‌شناسی هدفمند و پرسش محور کاهش شدیدی داشته افزود: با توجه به نقش و جایگاه این پژوهش‌ها در پر کردن خلاء‌های تاریخی کشور لازم است که مسئولین محترم وزارت خانه متبوع و مدیران کل استان‌ها و پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری به این پژوهش‌ها توجه ویژه کرده و اعتبارات لازم برای انجام این برنامه‌ها را تأمین کنند.

او با اشاره به پروژه‌های گمانه‌زنی‌ تصریح‌کرد: از مجموع 62 برنامه گمانه تعداد 37 برنامه گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم، 5 برنامه گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری، 8 برنامه گمانه‌زنی به منظور پاسخگویی به استعلامات،2 برنامه گمانه‌زنی به منظور نجات بخشی و 10 برنامه گمانه‌زنی پرسش محور بوده است.

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی گفت: با توجه به نقش و جایگاه گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم به عنوان یک اقدام حفاظتی پیشنهاد می‌شود که ادارات کل استان‌ها نسبت به توسعه این برنامه‌ها در استان‌ها اقدامات بیشتری را به انجام رسانند.

مرتضایی در تشریح برنامه‌های پژوهشی این مرکز به تفکیک استان‌ها گفت: از مجموع 143 برنامه پژوهشی انجام شده در سال 1399 استان آذربایجان غربی با 27 برنامه و بعد از آن استان های فارس با 13 برنامه و کرمان با 11 برنامه فعال‌ترین استان‌های کشور در امر پژوهش‌های باستان‌شناسی بوده که وظیفه خود می‌دانم از تلاش و مساعدت مدیران کل این استانها تشکر و قدردانی کرده و تداوم پژوهش‌های باستان‌شناسی در استان‌های فوق را در سال‌های آتی خواستارم.

او با ابراز تأسف از اینکه استان‌های آذربایجان شرقی، البرز، بوشهر، تهران، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، زنجان، سمنان، کردستان، گلستان، هرمزگان و یزد با تعداد یک تا دو برنامه کمترین استان‌ها در انجام پژوهش‌های باستان‌شناسی در سال 1399 بوده اند افزود: با توجه به نقش و جایگاه این استان‌ها در امر مطالعات باستان‌شناسی و ظرفیت‌های موجود لزوم توجه و اهتمام مدیران این استان‌ها را در تداوم پژوهش‌های باستان‌شناسی خواستارم.

او گفت: در سال 1399 مجموعاً 47 عنوان کتاب و مقالات علمی پژوهشی و تخصصی به چاپ رسیده که از این تعداد 9 عنوان کتاب 22 مقاله پژوهشی و ISI و 16 مقاله تخصصی است که به همت همکارانم به چاپ رسیده است.

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی اظهار کرد: با توجه به تعداد 143 برنامه انجام شده خروجی این برنامه‌ها با تعداد انجام آن تناسبی ندارد و لزوم توجه به این بخش بیش از پیش لازم و ضروری است تا جامعه علمی کشور را از ماحصل فعالیت‌های انجام شده اطلاع یابند.

او با بیان‌اینکه فراخوان و شیوه‌نامه ارسال مقاله کوتاه نوزدهمین گردهمایی در تاریخ 29 خرداد برای تمامی سرپرستان برنامه‌های میدانی سال 1399 ارسال شد و تا پایان مرداد ماه 142 مقاله کوتاه دریافت شد افزود: سخنرانی‌ها شامل 36 مقاله است که 21 سخنرانی مربوط به برنامه‌های کاوش 12 سخنرانی مربوط به برنامه های بررسی و شناسایی و3 سخنرانی مربوط به برنامه‌های لایه نگاری است که طی 9 نشست علمی و 4 عنوان سخنرانی با موضوع اشیاء تاریخی فرهنگی و علوم میان رشته‌ای در نشست پایانی گردهمایی ارائه خواهد شد.

مرتضایی خاطرنشان‌کرد: تمامی مقالات کوتاه بعد از برگزاری گردهمایی در سایت پژوهشکده برای استفاده عموم بارگزاری و تعدادی نیز چاپ کاغذی خواهد شد و کاتالوگ منتخب از نو یافته‌های سال 1399 که به همت معصومه مصلی تهیه شده نیز در پایان همایش در سایت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، بارگزاری و تعدادی کاغذی چاپ خواهد شد.

مرتضایی در پایان با یادی از اساتید صادق ملک شهمیرزادی، میرعابدین کابلی، حسن طلایی، جواد قندگر، احمد کبیری، عبدا… قوچانی، رضا مستوفی‌فرد، حمید خطیب شهیدی و مسعود گلزاری که در سال‌های 1399 و 1400 آسمانی شده‌اند و جامعه علمی باستان‌شناسی از فیض وجودشان بی‌بهره شده گفت: جامعه باستان‌شناسی هرگز خدمات این عزیزان سفر کرده را به جامعه باستان‌شناسی از یاد و خاطره‌ها نخواهد برد.