کتابی حاوی حکایات آموزنده از صدر اسلام، گفتار بزرگان و نکات تاریخی

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «نگارستان، معین‌الدین جوینی» با تصحیح و تحقیق حسین پورشریف از سوی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شد.

این کتاب در سال 735 ق، یعنی 79 سال پس از نگارش گلستان سعدی و به تقلید از آن، نوشته شده است. نگارستان، از متون زیبای ادبی، عرفانی و اخلاقی قرن هشتم هجری و حاوی حکایات آموزنده از صدر اسلام و گفتار بزرگان و نیز بعضی نکات تاریخی است که از تألیف آن، بیش از هفت قرن گذشته است.

این کتاب، هفت باب دارد: باب اوّل: در مکارم اخلاق؛ باب دوم: در صیانت و پرهیزگاری؛ باب سوم: در حُسن معاشرت؛ باب چهارم: در عشق و محبّت؛ باب پنجم: در وعظ و نصیحت؛ باب ششم: در فضل و رحمت؛ باب هفتم: در فواید متفرّقه.

مصحّح، در آغاز پژوهش خود، مقدّمه‌ای نسبتاً مفصّل در چند بخش آورده است. در بخش اوّل، دربارۀ مؤلّف سخن می‌گوید و موضوعاتی چون: نام و لقب، تخلّص، تولد و مرگ، شغل، خانواده، سفرها، استادان، ممدوحان و آثار جوینی را بررسی می‌کند. در بخش دوم، دربارۀ کتاب بحث می‌کند و به مواردی چون: انتساب کتاب به جوینی، تاریخ نگارش کتاب، سبب نام‌گذاری کتاب به «نگارستان»، مطالب و مضامین کتاب، جایگاه علمی کتاب، ویژگی‌های سبکی کتاب و … می‌پردازد.

بخش سوم مقدّمه، به معرّفی نسخه‌های نگارستان اختصاص یافته است. در این بخش، 25 نسخۀ موجود از کتاب به خواننده، شناسانده شده است. مصحّح در بخش چهارم، روش تصحیح خود را ـ که «تصحیح بر مبنای نسخۀ اساس» است ـ توضیح می‌دهد. ویژگی‌های املایی نسخۀ اساس، موضوع بخش پنجم این مقدّمه است. پایان‌بخش مقدمۀ مصحّح، تصاویر صفحۀ اوّل و آخر نسخه‌های اساس و بدل است.

مصحّح در این پژوهش، بر پایۀ پنج نسخۀ خطّی، متنی تصحیح یافته از این کتاب ارائه کرده است.

«تعلیقات»، بخش بعدی کتاب را تشکیل می‌دهد. مصحّح در این بخش کوشیده تا تمام آیات، احادیث، حکایات و نقل‌ها را از کتاب‌های معتبر و منابعی که جوینی از آنها سود برده، مصدریابی کند. کتاب، با نمایه‌های: لغات، آیات، احادیث و اقوال عربی، ابیات عربی، نام‌ها، مثل‌ها و مثل‌واره‌ها، مکان‌ها، گروه‌ها، کتاب‌ها و منابع، پایان می‌پذیرد.

تصحیح نسخه‏‌های خطی ادب فارسی، یکی از پژوهش‌‏های ارزنده‌‏ای است که محقّقان می‏‌توانند برای ارتقابخشی زبان و ادبیات فارسی انجام دهند. حوزۀ ادبیات عرفانی و اخلاقی از حوزه‌‏های تأثیرگذار و مورد توجّه در ادبیات است که از گذشته تا کنون، آثار فراوانی را به جامعۀ ادبی شناسانده است. در این میان، تصحیح و معرفی آثار ناشناخته و بکر این حوزۀ ادبی، کاری ارزشمند و ضرور است. کتاب نگارستان، اثر معین‌الدین جوینی از همین گونه آثار است که اکنون با گذشت قرن‏‌ها از نگارش آن، مورد توجّه و تصحیح قرار گرفته است.

سعدی با نگارش گلستان در بهار سال 656 ق، شیوه‏ای را در نظم و نثر بنا نهاد که بی شک می‏توان گفت کسی یارای مقابلۀ با او را تاکنون نیافته است! معین الدین جوینی نیز با کتابش نگارستان، یکی از این مقلّدان است که نامش در تاریخ ادبیات فارسی ثبت است.

نگارستان جوینی، 79 سال پس از نگارش گلستان سعدی، نوشته شده است؛ یعنی 735 ق. شاید بتوان این کتاب را پس از نزهة الأرواح – که حسینی هروی، آن را در سال 711 ق نوشته – و روضۀ خُلد – که مجد خوافی آن را در سال 733 ق به نگارش درآورده – سومین اثر و نزدیک‏‏ترین کتاب به دوران نگارش گلستان دانست.

کتاب نگارستان، از متون زیبای ادبی، عرفانی و اخلاقی قرن هشتم هجری است که با وجود درج حکایات آموزنده از صدر اسلام و گفتار بزرگان در آن و نیز بعضی نکات تاریخی، به زيور طبع درآمده است.

مصحح در مقدمۀ کتاب، مطالب را در چند بخش ارائه می‌کند: در بخش اول، دربارۀ مؤلف سخن می‌گوید و نام و لقب، تخلّص، تولد و مرگ، شغل، خانواده، سفرها، استادان، ممدوحان و آثار جوینی را بررسی می‌کند. در بخش دوم، دربارۀ کتاب بحث می‌کند و به مواردی چون: انتساب کتاب به جوینی، تاریخ نگارش کتاب، سبب نام‌گذاری کتاب به «نگارستان»، تخلص کتاب، مطالب و مضامین کتاب، جایگاه علمی کتاب، ویژگی‌های سبکی کتاب و کتاب‌های دیگر با نام «نگارستان» می‌پردازد.

بخش سوم مقدّمه، به معرّفی نسخه‌های نگارستان اختصاص یافته است. در این بخش، 25 نسخۀ موجود از کتاب به خواننده، شناسانده شده است. مصحّح در بخش چهارم، روش تصحیح خود را ـ که «تصحیح بر مبنای نسخۀ اساس» است ـ توضیح می‌دهد. ویژگی‌های املایی نسخۀ اساس، موضوع بخش پنجم این مقدّمه است. تصاویر صفحه اوّل و آخر نسخۀ اساس و چهار نسخه‌بدل مربوط، پایان‌بخش مقدمۀ مصحح است.

مصحّح در این پژوهش، متنی تصحیح یافته از این نسخۀ خطّی ارائه کرده است. البته پیش از ورود به بحث اصلی، مقدماتی را نیز دربارۀ این اثر، بیان کرده است.

کتاب از 774 صفحه تشکیل شده است: مقدمۀ مصحّح: 90 ص؛ متن نگارستان: 568 ص؛ تعلیقات: 36 ص؛ نمایه‌ها: 50 ص.