نگاهی به مجالس قانون‌گذاری در پیش و پس از انقلاب اسلامی در «پارلمانتاریسم در ایران»

به گزارش خبرگزاری گتاب ایران(ایبنا)، سازمان جهاد دانشگاهی تهران کتاب «مقدمه‌ای بر پارلمانتاریسم در ایران» نگاهی به مجالس قانون‌گذاری در قبل و بعد از انقلاب اسلامی تالیف دکتر سیدرضا موسوی، عضو  هیات علمی دانشگاه تهران به چاپ رساند.

مطالعه اثر حاضر می‌تواند مباحث مهم و دوره‌های پارلمانی، شامل فضای سیاسی زمان انتخابات، چگونگی انتخابات، ترکیب مجلس و برونداد آن دوره را در حوزه داخلی و خارجی به صورت خلاصه در زمان کمتر دریابد.

کتاب در سه فصل تدوین شده که شامل سرفصل‌هایی با این عناوین است: «مجلس شورای ملی در دوره قاجار»، «مجلس شورای ملی در دوره پهلوی» و «مجلس در دوره جمهوری اسلامی».

در اثر پیشرو تاریخ و عملکرد دوره‌های بیست و چهارگانه مجلس شورای ملی و ده دوره مجلس شورای اسلامی در سه بخش به صورت فشرده ارائه شده است. در هر دوره شرایط سیاسی، کیفیت انتخابات، ترکیب نمایندگان، هیات رئیسه، فعالیت‌های مجلس در حوزه تقنینی و سیاسی در امور داخلی و بین‌المللی، بیان و تحلیل شده است. 

در دوره نخست مجلس برای تصویب قانون اساسی هر کدام از گروه‌ها و قشرهای مجلس تلاش فراوانی برای گنجاندن نظرات خود کردند. در این دوره جناح‌ها و گروه‌های داخل مجلس تشکیلات منظمی نداشتند و حزبی تشکیل تشکیل نشد، اما مواضع سیاسی آنها تقریبا مشخص شد و دسته‌ای از نمایندگان به آزادیخواهان تندرو (20 نفر) و اعتدالیون (35 نفر) تقسیم شدند. وکلای تندرو به حزبی به نام اجتماعیون عامیون در خارج از مجلس نزدیک بودند. فعالیت تندروها به همراه اجتماعیون عامیون باعث شد برخی از اهداف آنها در متمم قانون اساسی گنجانده شود که آزادی بیان و مذهب و قلم و جمعیت‌ها و احزاب و مسئولیت وزیران در برابر مجلس از جمله آنها بود.   

از ویژگی‌های دوره ششم مجلس آغاز حذف نخبگان قدرت از مجلس بود. از جمله این افراد سید حسن مدرس، مخالفت سرسخت رضاشاه بود که در 7 آبان 1305 ه.ش اقدام به ترور او کردند که اگرچه موفقیت‌آمیز نبود اما او نهایتا با اعمال قدرت رضاشاه نتوانست به مجلس هفتم راه یابد. همچنین حسن پیرنیا (نخستین رئیس‌الوزرای عصر مشروطیت و نماینده مجلس دوم تا ششم) و برادرش حسین پیرنیا (نماینده 6 دوره مجلس و رئیس مجلس چهارم) برای همیشه از سیاست کنار کشیدند. محمدتقی بهار(شاعر معروف به ملک‌الشعراء بهار و نماینده دوره‌های سوم، چهارم و پنجم مجلس) هم از مجلس دور ماند.

با تشکیل مجلس بیست و چهارم که همگی از اعضای حزب رستاخیز بودند هیچ فراکسیونی به وجود نیامد. اگرچه محمدرضاشاه اجازه تشکیل دو جناح پیشرو سازنده را داده بود. اما این به معنای تشکیل اقلیت و اکثریت در مجلس نبود و آنها حق نداشتند با یکدیگر مخالفت کنند. اما علی‌رغم این محدودیت‌ها صف‌بندی‌های جناحی در مجلس به وجود آمد تا این‌که در آبان 1357 وقتی حزب رستاخیز دیگر قدرتی نداشت چند فراکسیون در مجلس به وجود آمد. فراکسیون آزاد، فراکسیون وحدت ملی، فراکسیون راه وطن، فراکسیون آرمان ایرانیان از جمله آنها بود.

مهم‌ترین مصوبات مجلس بیست و چهارم عبارتند از: موافقت دولت ایران و عراق راجع به مقررات کشتیرانی و استفاده از آب‌های مرزی، موافقت دولت ایران و عراق راجع به مقررات کشتیرانی و استفاده از آب‌های مرزی، موافقت همکاری در استفاده صلح‌جویانه از انرژی هسته‌ای با دولت آلمان، تاسیس خانه اصناف، قانون تعقیب نخست وزیران و وزیران، انحلال سازمان اطلاعات و امنیت کشور کشور(ساواک) و …

اما کتاب 10 دوره از مجلس شورای اسلامی را نیز مورد بررسی قرار داده و با اعلام آمار و ارقامی جزئیات قابل توجهی از رویکرد و فعالیت مجالس اسلامی را بازتاب داده است. از جمله درباره دوره دهم مجلس شورای اسلامی از 8 خرداد 1395 رسما آغاز و در 6 خرداد 1399 پایان یافت. در این دوره، 716 طرح و لایحه برای بررسی ارائه شده که از این تعداد 483 طرح، 221 لایحه و 12 طرح و 106 مورد مربوط به لوایح دولت است.

سازمان جهاد دانشگاهی تهران کتاب «مقدمه‌ای بر پارلمانتاریسم در ایران» نگاهی به مجالس قانون‌گذاری در قبل و بعد از انقلاب اسلامی تالیف دکتر سیدرضا موسوی، عضو  هیات علمی دانشگاه تهران در 245 صفحه و به بهای 95 هزار تومان به چاپ رساند.